De inwoners van Maastricht Noordwest zijn bovengemiddeld ongezond. Onderzoekers van Maastricht University praten sinds 2013 met hen over hun leven en manieren om zich gezonder te voelen. Daarvoor zijn er in de wijk veel meer publieke ontmoetingsplaatsen nodig, concludeert Klasien Horstman, hoogleraar filosofie en sociologie van de openbare gezondheidszorg in Maastricht.
Samen met wijkbewoners, gemeente en hulpverleners maken de onderzoekers daar werk van. In 2017 kregen zij geld van ZONMw voor vervolg onderzoek. In dit interview vertelt Horstman over het belang van de inrichting van de publieke ruimte om gezondheidsverschillen terug te dringen.
Op de foto van links naar rechts: Sanne Raap (PhD), Klasien Horstman, Mare Knibbe (post doc)
Preventieproject in Maastricht Noordwest
De inwoners van Maastricht Noordwest zijn bovengemiddeld ongezond. Onderzoekers van Maastricht University praten met hen over hun leven en manieren om zich gezonder te voelen.
Daarvoor zijn er in de wijk veel meer publieke ontmoetingsplaatsen nodig, concludeert Klasien Horstman, hoogleraar filosofie en sociologie van de openbare gezondheidszorg in Maastricht. Samen met wijkbewoners, gemeente en hulpverleners maken de onderzoekers daar werk van.
Uit cijfers van de GGD en buurtpeilingen blijkt dat bewoners van Noordwest Maastricht relatief veel depressieve gevoelens, angst, isolement en eenzaamheid ervaren. Ze gebruiken vaak slaapmiddelen, doen een verhoudingsgewijs groot beroep op de Wmo en hebben schulden, vertelt Klasien Horstman.
Groeiende gezondheidsverschillen
Net als de rest van Nederland heeft Maastricht te maken met grote gezondheidsverschillen tussen wijken. Ondanks dertig jaar internationaal onderzoek nemen deze verschillen toe in plaats van af, verklaart Horstman. ‘Veel preventiebenaderingen sluiten niet aan bij de leefwereld, ervaringen en ideeën van mensen om wie het gaat. Dat horen we ook van wijkbewoners. We moeten dus strategieën ontwikkelen die gebruik maken van de kennis van mensen uit achterstandswijken. Als we verschil willen maken moeten wij de manier waarop zij in het leven staan serieus nemen.’ ‘We moeten strategieën ontwikkelen die gebruik maken van de kennis van mensen uit achterstandswijken’
Filmpjes
In een eerder project onderzochten Horstman en haar team in Maastricht Noordwest de werking van filmpjes met lokale acteurs en lokale verhalen over levensproblemen en hoe mensen elkaar daarbij kunnen helpen. Voor het nieuwe onderzoeksproject Positieve gezondheid en sociale weerbaarheid in een naoorlogse wijk zijn dezelfde drie buurten gekozen. Horstman en haar teamleden zijn er veel te vinden. Promovenda Sanne Raap observeerde een half jaar het werk van het sociale wijkteam en deed wandelinterviews met wijkbewoners over hun buurt, hun gezondheid en sociale relaties. ‘Zo kom je er niet alleen achter wat hen dwars zit, maar ook hoe ze daarmee omgaan, hun sociale veerkracht,’ verklaart Horstman.
Twee tearooms
Sociale verbindingen zijn cruciaal, zo blijkt uit dit veldwerk. Maar juist de mogelijkheden om die aan te gaan ontbraken in de wijk. De bewoners misten ontmoetingsplekken. Door demografische ontwikkelingen en stadsplanning zijn veel traditionele ontmoetingsplekken, zoals kerken, sportzalen, winkels, bedrijfjes en scholen, verdwenen. Nu moeten de 30.000 inwoners van Noordwest het doen met twee tearooms. Die zitten elke dag vol, maar ’s avonds zijn ze dicht, zegt Horstman. ‘Zo verdwijnt de levendigheid in de wijk en groeit de eenzaamheid. Onze buurt wordt een getto, zeggen sommige bewoners.’Van links naar rechts: Sanne Raap (PhD), Klasien Horstman, Mare Knibbe (post doc)
Lentefestival
De onderzoekers merkten dat bewoners zich geen ‘eigenaar’ van hun buurt voelen. Daarom hebben ze een buurtkennislaboratorium opgezet. Ze benoemen er samen met bewoners problemen in de buurt, pakken die samen aan en versterken zo sociale verbindingen. De bewoners bleken het openbaar park eerder als scheidslijn dan als ontmoetingsplek te ervaren. De wijkwerkgroep Sociaal Groen werkt er nu aan het park weer sociaal te maken. Door er een Lente- en een Zomerfestival te organiseren groeien ideeën over de mogelijkheden die het park biedt. Op dit moment onderzoeken wijkbewoners of er een natuurspeelplaats kan komen. Dat plan combineert bezig zijn met infrastructuur, stenen en groen, en sociale participatie. Een belangrijke combinatie, zegt Horstman.
Publieke plekken
Het onderzoeksproject loopt nog tot begin 2021. ‘Er zijn geen magic bullets voor een gezonde buurt,’ benadrukt Horstman. ‘We hebben niet de illusie dat bijvoorbeeld depressieve klachten meteen verminderen. We moeten terug naar het idee dat mensen het zelf doen. Wij kunnen daarbij helpen door samen te verkennen wat er dwars zit in hun leven en hoe dat aan te pakken is.’ ‘We moeten terug naar het idee dat mensen het zelf doen. Wij kunnen daarbij helpen’
Bestemmingsplan
Horstman merkt dat door de contacten met hulpverleners in de wijk en de samenwerking met gemeente de onderzoeksbevindingen hun weg wel vinden. ‘Bijvoorbeeld over hoe het bestaan van een waaier aan publieke plekken en het samen werken aan infrastructurele en sociale verbindingen gezondheid kunnen bevorderen. Er loopt nu een discussie om een deel van het bestemmingsplan van Noordwest, nu alleen wonen, opnieuw te bekijken. Zorgverleners kunnen nagaan hoe ze hun werkplek zo kunnen inrichten dat ontmoeting er wordt bevorderd. We weten dat sociale netwerken beschermen tegen chronische ziekten en infectieziekten. Preventie betekent dus sociale verbindingen versterken.’
